Muğla’nın Fethiye ilçesinde bulunan Yeşilüzümlü Mahallesi’nde, Eti Elektrometalurji A.Ş. tarafından yapılmak istenen krom eleme tesisi projesine verilen “ÇED gerekli değildir” kararına karşı açılan davada dün (15 Mayıs) ikinci bilirkişi keşfi gerçekleşti.
Muğla’nın Fethiye ilçesine bağlı Yeşilüzümlü Mahallesi’nde, Eti Elektrometalurji A.Ş. tarafından yapılmak istenen krom eleme tesisi projesine verilen ‘Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) gerekli değildir’ kararına karşı Dağ Taş Aş Bizim Platformu üyeleri, Fethiye Ekolojik Yaşam Derneği (FETDER) ve Yeşilüzümlü’de yaşayan yurttaşlar dava açmıştı.
Dava kapsamında, bölgede ikinci defa keşif ve bilirkişi incelemesi yapılmasına karar verilmişti.
Gündem Fethiye, yurttaşların bir araya gelmesini ve ikinci bilirkişi keşfini alanda takip etti.
Dağ Taş Aş Bizim Platformu’nun çağrısıyla yurttaşlar, dün (15 Mayıs) saat 10.30’da Yeşilüzümlü Mahallesi’nde bulunan Avcı Kulübesi’nde bir araya geldi.
Ardından saat 11.00 sıralarında yurttaşlar, bilirkişi heyetini karşılamak için keşif alanında toplandılar.
Alanda, bazı yurttaşların arı kostümü giymesinin yanı sıra sarı kantaron yağı, biberiye kurusu gibi yerel ürünlerin sergilendiği bir tezgah kuruldu.
Bilirkişi heyeti, saat 11.40 sıralarında alana geldi ve mahkeme heyeti, keşif öncesi tarafların beyanlarını almaya başladı.
İlk sözü Avukat Bora Sarıca aldı. Beyanında; bölgede arıcılık, turizm ve festival yapıldığına dikkat çeken Sarıca; daha önce üç taş ocağı, bir krom tesisi ve bir kapasite projesi iptal ettirdiklerinin altını çizdi.
Üzümlü’de turizm sektöründen elde edilen gelirle maden sektöründen elde edilen gelir arasındaki farkı vurgulayan Sarıca, kâr elde etme açısından dosyanın kamu yararı ilkesinde değerlendirilmesini istedi.
DAVACI ZEYNEP EBRU AKSOY: “PROJE TANITIM DOSYASINDA, 15’E YAKIN TEKNİK KALEMDE YETERSİZLİK VAR”
Ardından davacılar arasında yer alan Zeynep Ebru Aksoy beyanda bulundu. Aksoy, dava kapsamında iki bilirkişi heyetinin keşif yaptığına ve proje tanıtım dosyasında 15’e yakın teknik kalemde yetersizlikler ve çelişkiler olduğuna dikkat çekti.
Ayrıca, ruhsat alanının ÇED alanından fazla olduğunun altını çizen Aksoy, ekosistem hizmetlerini görmezden gelindiğini belirtti.
Su kaynaklarının da incelenmediğini ifade eden Aksoy, projenin orman varlığı ve iklim krizi açısından değerlendirilmediğini vurguladı.
Projenin 3573 sayılı Zeytincilik Kanunu’na göre de değerlendirilmesi gerektiğini söyleyen Aksoy, proje alanına üç kilometre uzaklıkta zeytinlikler olduğunu ve harita mühendislerinin bu konuyu değerlendirmesini istediğini belirtti.
DAVACI ZEYNEP EBRU AKSOY: “BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞE DAYALI BÜTÜNSEL DEĞERLENDİRME YAPILAMAMIŞ”
Bölgede arıcılık yapıldığına ve Muğla arısı gen koruma bölgesi olduğuna dikkat çeken Aksoy, Tarım ve Orman Bakanlığı Hayvancılık Genel Müdürlüğü’nün desteğiyle Muğla Arısı Islah Merkezi kurulduğunu vurguladı.
Aksoy, bölgenin 2021’deki yangınlardan etkilenmediği için çeşitli hayvan ve bitki türlerine ev sahipliği yaptığının altını çizerek projede, biyolojik çeşitliliğe dayalı bütünsel değerlendirmenin yapılmadığını belirtti.
Beyanında, işçi cinayetlerine de dikkat çeken Aksoy; firmanın, Fethiye’de pasanın kepçenin üzerine kayması sonucu kepçe operatörü Yusuf Yıldız’ın hayatını kaybetmesiyle gündeme geldiğini hatırlattı.
ETİ ELEKTROMETALURJİ A.Ş. AVUKATLARI: “KAMU YARARI GÖZETİYORUZ”
Şirket avukatı bu duruma itiraz ederek firmanın, işçi kazalarıyla gündeme çok az geldiğini savundu. Aksoy, bu konuyla ilgili açıklama talep etti.
Şirket avukatı beyanında, dosyada bilirkişi raporu olduğunu ve Türkiye’de iki, dünyada ise beşinci krom madeni şirketi olduklarını ifade etti.
Krom madeni çıkarıp, işleyip, sattıklarını ifade eden avukat, kamu yararı gözettiklerini iddia etti.
Diğer maden ocaklarından gelen ürünlerin alana getirilmesi için en uygun bölgeyi seçtiklerini öne süren avukat, dört ocaktan krom taşımayı düşündüklerini dile getirdi.
DAVACI ZENYEP EBRU AKSOY: “PASA ALANI, PROJEDE DÜZMÜŞ GİBİ GÖSTERİLİYOR”
Ardından heyet, projede planında bulunan pasa alanına araçla gitti.
Aksoy; tepede olan pasa alanının, proje planında düz zemindeymiş gibi gösterildiğine dikkat çekerek bölgede arıcılık yapıldığına ve kritik hava akımlarının bulunduğunu vurguladı.
AVUKAT BORA SARICA: “BÖLGEDE KAMYON TRAFİĞİ OLUŞACAK”
Sarıca ise tesisin, kara yoluyla ürün tahsis etmesi sonucunda bölgede kamyon trafiğinin oluşacağının ve kullanılacak yolun, turizm açısından önemli olduğunun altını çizdi.
Proje planında; taşınan kromun, taşıma suyuyla yıkanacağı fakat krom için ayrılan suyun nerede depolanacağının detaylı olmadığına dikkat çeken Aksoy, projede tozlanma hakkında kopyala, yapıştır bilgilerin yer aldığını vurguladı.
Bilirkişi heyeti tarafından şirket avukatlarına planlanan foseptik çukuru, çökertme havuzu ve atıksu yerleri soruldu.
Şirket avukatları ise çökertme havuzunun dosyada yer aldığını fakat vaziyet planında gözükmediğini ifade etti.
Saat 12.10 sıralarında keşif bitti.
“OLUMLU BİR BİLİRKİŞİ RAPORU BEKLİYORUZ”
Keşif sonrasında Avukat Bora Sarıca, yurttaşlara açıklama yaparak kendisine yöneltilen soruları yanıtladı.
Daha önce hazırlanan bilirkişi raporunda; orman, ziraat ve çevre mühendisi bilirkişiler tarafından projenin, yapılması istenen bölgede olmayacağına ilişkin onlarca tespit yapıldığına dikkat çeken Sarıca, şunları söyledi:
“Mahkeme sadece maden mühendisinin verdiği bir raporla davamızı reddetmişti ve bunun hukuksuz olduğunu zaten biliyorduk. Danıştay da bu hukuksuzluğu tescil etti ve tekrardan bir heyet oluşturmasını istedi.”
Sarıca açıklamasının devamında “Yeni heyetle birlikte hazırlanacak bilirkişi raporunda; daha önceki yapılan yanlışlardan dönüleceği, varılan bilimsel tespitlerin tekrardan onaylanacağı, olumlu bir bilirkişi raporu bekliyoruz” dedi.
Sürecin takipçisi olduklarını ve davanın henüz bitmediğini vurgulayan Sarıca, “Mücadeleye devam” ifadelerini kullandı.
“UMARIM BİLİM KAZANACAK”
Bilirkişi keşfinin ardından Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı (TEMA) Fethiye İlçe Sorumlusu Zeynep Ebru Aksoy, Gündem Fethiye’den Duru Şevval Ayyüce’nin sorularını cevapladı.
Aksoy, yapılan keşifteki bilirkişilerin uzmanlık alanlarının daha fazla olmasının kendileri için umut verici olduğunu söyleyerek şu ifadeleri kullandı:
“Geçmiş bilirkişilerde olmayan uzmanlık alanların eklenmiş olması daha iyi. Bir de bu bilirkişi heyeti, Danıştay’dan İdare Mahkemesi’ne iade edilen davanın, karar açıklamasında belirli konularla görevlendirilmiş. Vaziyetleri, uyuşmazlıkların çözülmesi, bilimsel verilere dayanmayan verilerin bilimsel verilere dayanarak açık hâle getirilmesi gibi tanımlı şeyler verilmiş vaziyette.”
Bütün bilirkişilerin bilimselliğine, güvendiklerini ve inandıklarını vurgulayan Aksoy, bilirkişi heyetinin ilgisinin de güzel olduğunu dile getirdi.
Proje tanıtım doyası üzerinde daha detaylı çalışmalar yaptıklarını belirten Aksoy, şunları söyledi:
“Daha somut, daha teknik sorular sorduk. En azından gözlemlerimizi paylaştık ve bu konuda taleplerimiz oldu. Bunları da dilekçeyle kendilerine verdik. Alanı güzel gezdiler projeye alışıyorlar. Umarım bilim kazanacak.”
“ÖNLENEBİLİR MADENCİLİK VE İŞLETME KUSURLARI KABUL EDİLEBİLECEK KONULARDAN KUSURLARI VAR”
Aksoy; aynı firmanın Fethiye’de işlettiği krom tesisinde, bir ekskavatörün kromun elendikten sonra oluşan çamurun içerine battığını ve ekskavatör operatörü Yusuf Yıldız’ın hayatını kaybettiğine dikkat çekti.
Firmanın bu olay gibi başka kazalarının da olduğunun altını çizen Aksoy, “Çok belirgin önlenebilir madencilik ve işletme kusurları kabul edilebilecek konulardan kusurları var” dedi.
Kendilerinin, bu konuyu araştırmalarını talep ettiklerini belirten Aksoy, şu ifadeleri kullandı:
“Sadece basına düştüğü kadarıyla biz bunu biliyoruz fakat firmanın avukatı; biz güvenlik konusunda çok iyiyiz, firmamız dünyada dördüncü dedi. Bu konuda şart koymak istedi.”
Kendilerinin davacı, şirket avukatlarının da davalı taraf olduğunu vurgulayan Aksoy, “Biz bir açıklama istedik. Buyurun, açıklamanızı yapın bekliyoruz” dedi.
“ORMANIN AYNI ŞEKİLDE DEVAM ETMESİNİ İSTİYORUZ”
Alana arı kostümüyle gelen Dağ Taş Aş Bizim Platformu’ndan Devrim Furkan Kavcar, alanın Muğla arısı gen koruma bölgesi olduğuna ve krom tesisinin yapılmaması gerektiğine dikkat çekmek istediklerini söyledi.
Muğla arısının özel bir ırk olduğunu öğrendiklerini dile getiren Kavcan, “Bu dava süresince bizim de bilgilenmemiz için güzel bir vesile oldu. Kötü bir olaydan güzel bir bilgi öğrenmiş olduk” dedi.
Arıcıların, o alana kovanlarını kurduğunu yıl boyunca gördüklerini belirten Kavcar, şu ifadeleri kullandı:
“Püren diye bir bitki varmış. Kışlık besinlerini oradan sağlıyorlarmış. Onlar için bal ormanı, besinlerini aldıkları bir bölge. O yüzden buna dikkat çekmek için bugün arı olduk.”
Krom eleme tesisi gibi tesisleri istemediklerini vurgulayan Kavcar, “Ormanın aynı şekilde devam etmesini istiyoruz. Doğal hâlde kalmasını istiyoruz. O yüzden buluştuk” dedi.
NE OLMUŞTU?
Eti Elektrometalurji A.Ş tarafından yapılmak istenen proje için 4 Mart 2022 ÇED süreci başlatılmıştı. Bu kapsamda hazırlanan proje tanıtım dosyasını Muğla Valiliği uygun bularak projeye 3 Ağustos 2022 tarihinde ÇED gerekli değildir kararı vermişti.
Fethiye Ekolojik Yaşam Derneği (FETDER), Dağ Taş Aş Bizim Platformu ve Yeşilüzümlü’de yaşayan yurttaşlar, eksik olarak hazırlandığını savundukları proje tanıtım dosyası üzerinden verilen ÇED gerekli değildir kararına karşı Muğla Valiliği’ne dava açmış, dava kapsamında 20 Ekim 2022’de bölgede bilirkişi keşfi yapılması karar verilmişti.
Bu süreçte Gündem Fethiye, Yeşilüzümlü halkı ile neden projeye karşı olduklarını konuşmuş ve bir röportaj serisi hazırlamıştı.
Röportajların tamamına ulaşmak için buraya tıklayın.
13 Haziran 2023 tarihinde bilirkişi incelemesi yapılmış, bilirkişilerin raporu ise 12 Eylül 2023 tarihinde mahkemeye sunulmuştu. Raporun ardından 15 Ocak 2024 tarihinde davanın duruşması Muğla 2. İdare Mahkemesi’nde görülmüştü.
İlk bilirkişi raporunun mahkemeye sunulmasının ardından mahkeme, 18 Ocak 2024 tarihli kararında projenin maden mühendisliği ve çevre mühendisliği açısından yeniden değerlendirmesini ve ek rapor hazırlanmasını istemişti.
Bu raporda, maden mühendisliği bilirkişisi bölgede krom tesisine karşı olumlu görüş verirken orman mühendisliği bilirkişisi ise olumsuz görüş vermişti. Raporu inceleyen mahkeme, 7 Mart 2024 tarihinde verdiği kararda maden mühendisi bilirkişisinin raporunu yetersiz bularak yeniden rapor düzenlemesini istemişti.
Fakat Mahkeme, 14 Mayıs 2024’te, davayı Danıştay’a temyiz yolu açık olmak üzere reddetmişti.
Danıştay, bilirkişi raporundaki tutarsızlıklar ve tarafların itirazlarının yeterince karşılanmaması gerekçesiyle idare mahkemesinin ret kararını oy çokluğuyla bozmuştu.
Konuya ilişkin Dağ Taş Aş Bizim Platformu, 1 Haziran 2024 tarihinde Dünya Çevre Haftası’nda Yeşilüzümlü’de bir araya gelmiş ve hem bir şenlik düzenlemiş hem de “Haklıydık, kazandık” başlıklı bir açıklama yapmıştı.
Dağ Taş Aş Bizim Platformu, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, yeniden başlayan dava sürecinde Krom Tesisi’ne ilişkin yeniden keşif ve bilirkişi incelemesinin 15 Mayıs 2025 Perşembe günü yapılacağını duyurmuştu.
Diğer yandan, Dağ Taş Aş Bizim Platformu, 11 Haziran 2024’te change.org üzerinden “Yeşilüzümlü halkı Krom Eleme Tesisi istemiyor! Fethiye’nin suyu ve Muğla arısı tehlikede!” başlıklı bir imza kampanyası başlatmıştı ve 10 Mayıs 2025 itibarıyla en az 11 bin yurttaş kampanyaya imza atmıştı.
İmza kampanyasına ulaşmak için buraya tıklayın.
FETHİYE KROM TESİSİ PROJE TANITIM DOSYASINDA ÇEVRE ETKİLERİ HAKKINDA NELER SÖYLENİYOR?
Proje tanıtım dosyasına göre, ÇED sahasının tamamı devletin hüküm ve tasarrufu altında olan ve orman sayılan alanlardan oluşuyor. Bölgede ise kızılçam ormanları hakim.
Dosyaya göre, proje alanında ya da çevresinde projeden etkilenebilecek mevcut arazi kullanımları (konut, bahçe, diğer özel mülkiyet, sanayi, ticari tesis, rekreasyon alanı, halka açık alan, tarım, ormancılık, turizm, madencilik ya da malzeme ocağı gibi) yok.
EN AZ 10 BİN AĞAÇ KESİLECEK
Dosyada projenin yapılması planlan yerin de yeşil alan kaybının çok olacağı bir yerde olmadığı iddia ediliyor fakat aynı raporun bir başka bölümünde ÇED alanında en az 10 bin ağacın kesileceği dile getiriliyor.
Diğer yandan, proje alanında ya da çevresinde projeden etkilenebilecek yüksek peyzaj ya da görsel değere sahip yerler veya özelliklerin olmadığı dile getiriliyor.
PROJE TANITIM DOSYASINDA ‘ARI’NIN ADI YOK
Proje tanıtım dosyasına göre, “Proje alanında yada çevresinde, projeden etkilenebilecek önemli ya da ekolojik açıdan hassas bölgeler (sulak alanlar, su kaynakları, kıyı bölgeleri, dağlar, ormanlar ya da ormanlık araziler gibi) yok.”
Konuya dair Gündem Fethiye’ye konuşan ve Yeşilüzümlü’de yaşayan Mimar Zeynep Ebru Aksoy ise bölge halkının arıcılıkla geçimi sağladığını söylemişti. Ayrıca bu bölgedeki arıların Muğla gen arısı olduğuna dikkat çekmişti.
Dosyada arıcılık ya da bölgedeki arı ırkına ilişkin ise herhangi bir ifade yer almıyor.
Proje tanırım dosyasının tamamını okumak için buraya tıklayın.
FETHİYE’NİN SEKİZDE BİRİ BÜYÜKLÜĞÜNDEKİ ALANDA MADEN İŞLETME RUHSATI 30 YILLIĞINA ŞİRKETE VERİLMEK İSTENİYOR
Proje Tanıtım Dosyası’nda Maden İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 15 Mayıs 2017 tarihinde verilen işletme ruhsatının süresinin 15 Mayıs 2047, yani 30 yıl olduğu belirtiliyor. Ruhsat sahası içindeki ÇED alnının büyüklüğü ise 9,85 hektar.
Fethiye’nin yüzölçümü 875 kilometrekare, yani 87 bin 500 hektar. Şirkete verilen maden ruhsatı bölgesinin büyüklüğü ise 11 bin 239 hektar. Bu büyüklük Fethiye’nin yaklaşık olarak sekizde birine denk geliyor.
25 HEKTAR SINIRI NE ANLAMA GELİYOR?
Büyük ruhsat sahaları içindeki 25 hektarı geçmeden planlanan maden projeleri ise ÇED raporu hazırlamaktan kaçmanın bir yöntemi olarak eleştiriliyor.
ÇED Yönetmeliği’ne göre, “ÇED Raporu” hazırlanması gereken projeler ile “Proje Tanıtım Dosyası” hazırlanması gereken projeler ayrılıyor. Buna göre, ÇED Yönetmeliği’nin Ek-1 listesinde yer alan projelerin ÇED Raporu hazırlaması zorunluyken EK-2 listesinde yer alan projeler yalnızca Proje Tanıtım Dosyası hazırlar ve valilikler tarafından “ÇED gerekli değildir” kararı verilebilir.
Yönetmeliğe göre bir maden projesinin alanı 25 hektardan fazla olduğunda, bu projeye ÇED gerekli değildir kararı verilemez ve ÇED süreci işletilir. Madde, şirketlerin ÇED süreçlerine tabi olmamak için geniş ruhsat sahalarında 25 hektarın altında birden fazla proje tasarlayabilmeye imkan tanıması nedeniyle eleştiriliyor.
Ekoloji Kolektifi Derneği’nin hazırladığı ve bu ÇED süreçlerin daha anlaşılır hale getirmeyi amaçlayan Yurttaşlar İçin ÇED Süreci Takip Rehberi’ne ulaşmak için buraya tıklayın.
