Muğla’nın Fethiye ilçesinde yapılması planlanan Krom Konsantre Tesisi projesine karşı hukuki süreç başlatan Yeşilüzümlü yaşayanları, oluşacak tahribata ilişkin yayınladığı değerlendirmede, projenin pek çok aşamasının yanlış hesaplamalarla dolu olduğunu, özellikle barajının yıkılması veya patlaması durumlarına karşı önlemden bahsedilmediğini belirtti. Metinde Eti Elektrometalurji A.Ş ana hissedarı Aksu Grup Bülent Aksu’ya da seslenildi: “Yeşilüzümlü’deki projenizi geri çekin, sözünüz ile özünüz bir olsun.”
Muğla’nın Fethiye ilçesine bağlı Yeşilüzümlü Mahallesi’nde Eti Elektrometalurji A.Ş tarafından yapılmak istenen Krom Konsantre Tesisi projesi ile ilgili Yeşilüzümlü’de yaşayan yurttaşlardan oluşan Dağ Taş Aş Bizim Platformu bir değerlendirme metni yayınladı.
Projeye, Muğla Valiliği 3 Ağustos 2022 tarihinde “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir” kararı vermiş, yurttaşlar ise karara karşı hukuki süreç başlatmıştı. Davanın 15 Ocak 2024 tarihinde görülen duruşmasında bilirkişi raporu hazırlanması kararı verilmişti. İlk raporun mahkemeye sunulmasının ardında mahkeme 18 Ocak tarihli kararında projenin maden mühendisliği ve çevre mühendisliği açısından yeniden değerlendirmesini istemişti. Bu raporda, maden mühendisliği bilirkişisi bölgede krom tesisine karşı olumlu görüş verirken orman mühendisliği bilirkişisi ise olumsuz görüş vermiş; mahkeme 7 Mart 2024 tarihinde verdiği kararda maden mühendisi bilirkişisinin raporunu yetersiz bularak yeniden rapor düzenlemesini istemişti.
“YEŞİLÜZÜMLÜ YEŞİL KALSIN”
Yaşam alanlarında krom tesisinin yapılmasına karşı olan Dağ Taş Aş Bizim Platformu, ilk ek raporun ardından, 22 Şubat’ta yayınladığı değerlendirmede, ÇED gerekli değildir kararına dayandırılan proje tanıtım dosyasındaki eksikliklere dikkat çekti.
Ayrıca değerlendirmede, Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin 2010 yılından beri altın üretimi yaptığı Çöpler Maden Sahası’nda istiflenen toprağın kayması sonucu dokuz işçinin enkaz altında kalarak hayatını kaybetmesi ve ardından Maden Platformu’nun yaptığı açıklamaya değinildi.
Türkiye Madenciler Derneği’nin internet sitesinde yer alan açıklamada, Eti Elektrometalurji A.Ş ana hissedarı Aksu Grup Yönetim Kurulu Başkanı ve Krom Üreticileri Derneği (Kromder) Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Aksu’nun da imzası yer almıştı.
Açıklamadaki şu ifadelere dikkat çekildi:
“Faaliyetlerimizde mühendisliği, standartları ve en iyi uygulamaları esas almaya, bunları uygulamaya sektör olarak mecburuz. Bunları uygulamayan çürük elmaların da sektörden ayıklanması gerektiğine inanıyoruz.
Sektördeki iyi uygulamalara sahip çıkıp yaygınlaşması için çalışmalı, kötü uygulamaların ise karşısında hep birlikte durmalıyız. (…) madenciliğin, ülkemizin kalkınmasındaki öncü rolü ile gündeme gelmesi, en doğru ve sürdürülebilir şekilde ve tüm paydaşların gönüllü iş birliği içerisinde insanı ve çevreyi önceleyen bir anlayışla yapılması temel hedefimizdir.”
Açıklamaya imza atan Aksu’ya seslenen Dağ Taş Aş Bizim Platformu, “İmzaladığınız metinle taban tabana zıt bir projelendirmeye sahip Yeşilüzümlü’deki projenizi geri çekin… Sözünüz ile özünüz bir olsun. Yeşilüzümlü yeşil kalsın!” ifadelerini kullandı.
“VERİMLİ TESİSLER İKİ KEZ İŞLEME GEREK DUYMAZLAR”
Diğer yandan, “Madenler bir kez üretildikten sonra bir daha yerine konulamayan doğal servetlerdir” denerek, projenin maden mühendisliği açısından değerlendirmesi dokuz maddede toplandı.
İlk maddede, şirketin proje tanıtım dosyasında belirttiği şekliyle en verimli şekilde çalışmadığı şu ifadelerle gerekçelendirildi:
“Hala işlenebilecek ikincil proses için ayrılmış 300 bin ton düşük tenörlu atıkları vardır. Bu düşük tenör başka madenlerde üretim rakamıdır. Ortalama yüzde 9 olduğu proje tanıtım dosyasında bahsi geçmektedir. Verimli tesisler iki kez işleme gerek duymazlar.”
“TAŞIMA SUYLA ÇALIŞACAK SİSTEM BÜYÜK BİR MÜHENDİSLİK HATASIDIR”
İkinci maddede, tesisin su ihtiyacının yakın yerleşim alanlarından taşıma su ile karşılanmasının planlanması ele alındı.
Proje tanıtım dosyasında konu ile ilgili şu ifadeler yer almıştı: “Faaliyet sahasında proses için kullanılacak su en yakın yerleşim alanından tankerlerle getirilecektir. Tankerlerle getirilen su sahadaki depolara aktarılarak kullanılacak olup içme suyu için hazır damacanalar kullanılacaktır.”
Yapılan değerlendirmede, bir tesis için en önemli kaynağın suya yakın olmak olduğu belirtilerek taşıma su ile çalışması planlanan sistemin büyük bir mühendislik hatası olduğu söylendi. Suyun, taşınma sırasında buharlaşma, tanker üzerine yapışarak kaybolma, arıza ve elektrik kesintilerinde kaybedileceği durumlara dikkat çekildi ve şu ifadeler kullanıldı:
“Tanker taşıması ile tesis kullanma suyu tedarik edilemez. Tesiste kurulacak olan öğütücü değirmenler sarsıntılı masa sayıları, Jig sayısı ve kapasitesi net bir şekilde yazılmalı, bunun üzerinden su tüketimi hesaplanmalıdır. Ayrıca bölgede bulunan başka bir zenginleştirme tesisi ise tesis kullanma suyunu yeraltı suyu kullanarak elde etmektedir.”
“FAZLADAN NAKLİYE MESAFESİ MÜHENDİSLİK HATASIDIR”
Üçüncü olarak, krom konsantre tesisi için hammaddenin yerinin önemine vurgu yapılarak “Hammaddeye en yakın lokasyon tesis için en uygun yerdir” dendi.
Tesisin, var olan üç krom ocağı arasında olması gerekirken, en uzak ocağa yakın planlandığına ve bu durumun fazladan nakliye mesafesi anlamına geldiği söylendi.
“BÜTÜN BU PROBLEMLERİ BİR ARAYA GETİRMEK KATLİAMI ÇAĞIRMAKTIR”
Su kaynağı, hammadde nakliye ve atık probleminin tesisin en önemli sorunlarından olacağına dikkat çekilerek, “Bütün bu problemleri bir araya getirmek katliamı çağırmaktır” dendi.
Dördüncü maddede, krom konsantre tesisinin yapılması planlan alanın ormanlık alan olduğuna, bu alanın aynı zamanda Muğla arıcılığı ve endemik bitkileri için pilot bölge seçildiğine işaret edildi.
“ATIK BARAJININ YIKILMASI, PATLAMASI DURUMLARINA KARŞI HİÇBİR ÖNLEMDEN BAHSEDİLMEMİŞTİR”
Beşinci maddede ise atık barajı projelendirme problemleri ele alındı. Atık için planlanan sahanın eğimli ve dere yataklarına yakın olduğu belirtildi. “Yoğun yağış ve ardından sel gibi afetleri yaşayan bölgede atık barajı, atık yığınları tehlike yaratacak suları kirletecek doğayı yok edecektir” İfadeleri kullanıldı.
Atık barajına ilişkin diğer problemler şöyle sıralandı:
- Atık barajına gönderilerek biriktirileceği söylenen malzemenin yoğunluğu 3.2 t/m3 olarak seçilmiştir. Bu yoğunluk gerçekte 2,5-2,7 t/m3 olacaktır. Bu da gerekli olan atık barajı alanının yüzde 25 daha fazla olmasını gerektirir ve hesaplamalar farklılaşır.
- Atık barajına malzemeler tikiner veya benzeri makine ekipmanlarca suyundan ayrıştırılarak gönderilmelidir. Bu raporda öngörülmemiştir.
- Atık barajının hazırlanan rapora göre stabil olarak uzun yıllar ayakta kalması mümkün görülmemektedir. Öğütücü değirmenlerde serbestleşme boyutu olan 1-1,5 milimetreye öğütülmesi nedeniyle projede gösterildiği gibi stabil durmayacak, akmalar olacaktır. Bu nedenle düzenli bir basamak kademe yapılması mümkün görülmemektedir.
- Atık barajının yıkılması, patlaması durumlarına karşı hiçbir önlemden bahsedilmemiştir. Ayrıca atık alanı etrafında bir emniyet şeridi bulunmamaktadır. Tamamen izin alanı sınırına yerleştirilmiştir.
- Proje tanıtım dosyasında Jig üretim tesisinden konsantre tesisine gönderilecek olan yılda 11 bin 070 ton malzemenin atığı dikkate alınmamıştır.
Projenin konumunun değerlendirildiği altıncı maddede ise krom konsantre tesisi olarak planlan alanın 400 metre yakınında âtıl durumda olan farklı bir maden işletmesinin bulunduğuna dikkat çekildi. Tesisin geride bıraktığı atıkların yollara aktığı, bu akıntıların çevreyi kirlettiği söylendi.
Diğer yandan, Yeşilüzümlü Mahallesi’nin turizm köyü olarak bakanlıklar tarafından lanse edildiği fakat krom konsantre tesisinin bölgenin en belirleyici özelliği olan kızılçam ormanlarını ve ekosistemi yok etmenin yanı sıra yerleşim yerlerine de 150-200 metre uzaklıkta olduğu belirtildi.
Proje tanıtım dosyasında hakim rüzgar yönünün de yanlış alındığı belirtildi ve şu ifadeler kullanıldı: “Bölgede hakim rüzgarlar raporda WNW olarak alınmıştır oysa ki hakim olan rüzgar denizden esen Meltem rüzgarı SSW istikametinde olup o da Yeşilüzümlü Ovasına doğru esmektedir.”
Rüzgar yönlerine ilişkin ayrıntılı bilgi için buraya tıklayın.
“ŞİRKET EN ÇOK DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN PATLAYICI KULLANIM İZNİNİ KAYBETMİŞ KUSURLU BİR ŞİRKETTİR”
Değerlendirmenin yedinci maddesinde, şirketin iş güvenliği konusundaki zayıflığına dikkat çekildi ve patlayıcı madde kullanma iznini kaybettiği söylendi.
Patlayıcı madde kullanımındaki ihmaller nedeniyle şirketin tesisinde üst üste iki işçinin hayatını kaybettiği hatırlatıldı ve şu soru soruldu:
“Kullanan kişiler ehliyetsiz ve yetkisiz kişilerdir. Sorgulanması bile yanlış olan ehliyetsiz kişilerin kullandığı patlayıcı madde kazası maalesef ölüm getirmiştir. Buna ön ayak olan şirket 11 bin hektar içerisine de hakim olamamış ve eski imalat, terk edilmiş kontrolsüz bırakılmış bir ocak içerisinde kuyuya düşen genç hayatını kaybetmiştir. Tüm bu alanlarda sorumlu olan şirket nasıl tehlikelerden uzak çalışacaktır?”
Sekizinci maddede, oluşacak gürültü ve kirlilik konularının üstü kapatıldığına, gerekli hesaplamaların yapılmadığına değinildi. Konuyla ilgili “Hesaplamalar yapılırken kullanılacak olan makinaların tek tek özellikleri belirtilmeli motor güçleri, su tüketimleri yazılmalı. Ayrıca toz ve gürültü hesabı yapılırken gene bu veriler kullanılmalı ve ona göre hesap yapılmalıdır” ifadeleri kullanıldı.
Jig ünitesindeki çeneli kırıcıda kırma esnasına oluşacak tozun da dikkate alınmadığı, gürültü hesabında makinenin detaylarının yazılmadığı belirtildi. “Planlanan makina hattının çevresel etkileri karartılmış, hiç hesaba bile dahil edilmemiştir” dendi.
“ÇEVREYE KENDİNİ KAPATMIŞ ŞİRKET TEHLİKELİ, EKONOMİK OLMAYAN YÖNTEMLERLE UCUZ İŞ GÜCÜNE GÜVENEREK KATLİAM YAPMANIN YÖNTEMLERİNİ ARIYOR”
Son olarak “kontrol edilebilme” başlığı altındaki dokuzuncu maddede ise şu değerlendirme yapıldı:
“Tamamen iletişime kapalı; hem geçmişi hem de Yeşilüzümlü için verdiği proje tanıtım dosyası mühendislik kusurlarıyla dolu olan Eti Elektrometalurji şirketi çevreye duyarlı projeler yapmak için çalışma yapmak yerine bölgede üçüncü maden tesisi kurulumuna ön ayak olup arkasından başka bir ruhsat sahası olan şirkete ön ayak olacak emsal teşkil edecektir.
Çevreye kendini kapatmış şirket tehlikeli, ekonomik olmayan yöntemlerle ucuz iş gücüne güvenerek katliam yapmanın yöntemlerini arıyor. Buna dur demek her vatandaşın görevidir.”
