Muğla’nın Bodrum ilçesinde yaşayan ve yaklaşık 30 yıldır turizm sektöründe insan kaynakları departmanında çalışan Ayten, yöneticilik pozisyonuna uzanan deneyimleriyle kadınların sektörde yaşadığı zorlukları Gündem Fethiye’den Songül Karadeniz’e anlattı. Ayten, “Birçok meslektaşım çocuk sahibi olduklarında çocuğa bakmak zorunda kaldığı için mesleklerine çok uzun yıllar ara veriyor. Geri döndüklerinde ise maalesef aynı noktadan başlayamıyorlar” dedi.
Turizm sektöründe çalışan kadınlar birçok hak ihlali, ayrımcılık ve zorlukla mücadele ediyor. Mesleğini bu koşullara rağmen yapan kadınlardan biri olan Ayten, 30 yıla yakındır otelcilik sektöründe insan kaynakları departmanında çalıştı.
Muğla‘nın Bodrum ilçesinde yaşayan Ayten, turizm sektöründe muhasebe bölümünde başlayıp insan kaynakları departmanında yöneticilik pozisyonuna kadar uzanan deneyimlerini, Gündem Fethiye muhabiri Songül Karadeniz’e anlattı.
Ayten, 1995 yılında Eskişehir’de bir inşaat firmasında başlayan meslek hayatına, patronunun Alanya’da otel almasıyla 1997 yılında turizm sektöründe devam etti.
Anadolu Üniversitesi iki yıllık işletme mezunu olan Ayten, turizm sektöründeki kariyerine otelde iki yıl muhasebe departmanında çalışarak başladı. Sonrasında insan kaynakları alanında çalışmaya devam eden Ayten, şunları kaydetti:
“O zaman insan kaynakları diye bir olgu olmadığı için personel işleriydi aslında adı. Muhasebedeyken o işleri de yapmış oldum. Fakat muhasebe o yıllarda, şimdi de olduğu gibi erkek egemen bir meslek olduğundan tamamen personel bölümüne kanalize olmak istedim.
O yıldan sonra da neredeyse 30 yıla yakın bir süre otelcilik sektöründe çalıştım. Kadın olarak otelcilik sektöründe çalışmak sadece yönetici olarak değil, diğer pozisyonlarda da çok zor. Çünkü erkek egemen bir meslekten bahsediyoruz.”
Otel çalışanlarının ancak yüzde 10’unun kadınlardan oluşabildiğini belirten Ayten, sezon daha da kısaldığı ve kadınların çocukları olduğu için doğum izni gibi nedenlerle mesleğine ara vermek zorunda kaldığına değindi.
Ayten, kendisinin mesleğe ara vermeme nedenini ise “Ben evlilik ve çocuk gibi bir aile durumumum olmadığı için mesleğime hiç ara vermedim” şeklinde ifade etti.
“ÇOCUĞA BAKMAK ZORUNDA KALDIKLARI İÇİN MESLEKLERİNE ÇOK UZUN YILLAR ARA VERİYORLAR”
Kadınlara aile içinde yüklenen rollerin etkisine değinen Ayten, “Birçok meslektaşım çocuk sahibi olduklarında çocuğa bakmak zorunda kaldıkları için mesleklerine çok uzun yıllar ara veriyorlar. Geri döndüklerinde ise maalesef aynı noktadan başlayamıyorlar. Terfi edemiyorlar” dedi.
Kadınların yeniden kendilerini kanıtlamak durumunda hissettiklerini vurgulayan Ayten, şunları aktardı:
“Hatta ben mesleğe başladığımda genellikle iş görüşmeleri şöyle gerçekleşirdi: ‘İşte sen kadınsın’, ‘İki gün sonra evlenirsin, nişanlanırsın’, Eşim izin vermiyor çalışmayacağım dersin’, ‘Çocuk yaparsın ara verirsin’. Birçok işletme kadın çalışan almak bile istemiyordu.”
İç Anadolu ya da başka bölgelerden gelip kıyı turizminde çalışmanın çok zor olduğunun altını çizen Ayten, “Şöyle düşün, çantanı eline alıyorsun bir lojman odasında kalıyorsun. Bunu evli bir kadının aylarca yapması gerçekten çok zordu. Hala zorluklarını yaşayan yerler var” dedi.
TURİZM SEKTÖRÜNDE KADINLAR FİZİKSEL VE SÖZLÜ TACİZE MARUZ BIRAKILIYOR
Ayrıca erkeklerin otelde çalışan kadına her zaman farklı bir gözle baktığını belirten Ayten, bu sektörde çalışan kadınların fiziksel ya da sözlü olarak birçok tacize ve aşağılamalara maruz bırakıldığını ifade etti.
Ayten, turizm sektöründe insan kaynaklarının uzun süre bağımsız bir birim olarak görülmediğini, 2005’li yıllarda ancak bu kavramın konuşulmaya başlandığını söyledi. İnsan kaynaklarının çoğunlukla muhasebenin alt birimi olarak değerlendirildiğini ve bu bakış açısının 2025’e gelinmesine rağmen değişmediğini vurguladı.
Çalışan memnuniyeti ve motivasyonu için eskiden otellerde ayın personelinin seçilmesi, doğum günü olan personelin doğum gününün kutlanması gibi aktivitelerin olduğunu belirten Ayten, şunları ifade etti:
“Her ay, her departmandan departman yöneticilerinin oylarıyla en başarılı personel seçilir. O personel ay sonu toplantılarında bütün otelin önünde lanse edilir. Eskiden onlara bir maaş ikramiye falan verirdik ama şimdi bu uygulamaların çoğu kalktı. Yani 24 saat yaşayan bir yerden bahsediyoruz aslında.
Otelde akşamları buluşalım, şurada bir yemek düzenleyelim bütün personelimiz katılsın gibi bir şey yapmanız gerçekten mümkün değil. Bu tür eğlenceler yaptık zamanında sezon başlarında ve sonlarında ama herkes çalışma saatine uygun olarak parça parça gelmek zorunda kaldı çünkü otelin bir kısmı dinlenirken, mesai saati dışındayken öbür kısmı çalışıyor.”
Ayten, geçmişte turizmde motivasyon için düzenlenen etkinliklerin personel tarafından değerli bulunduğunu ancak zamanla bu anlayışın değiştiğini belirtti. Yeni jenerasyon çalışanların beklentilerinin farklılaştığını ve yapılan organizasyonların çoğunlukla memnuniyetsizlikle karşılandığını ifade etti.
Bir dönem ikramiye ve ödüllerin güçlü bir motivasyon unsuru olduğunu fakat artık bunların çalışanları tatmin etmediğini dile getirdi.
“MESELA MUTFAK DEPARTMANINDA ÇOK AZ KADIN ÇALIŞIYOR”
Turizmden mezun olup gelenler olduğu gibi alaylı olarak mesleği öğrenip gelenlerin de olduğunu belirten Ayten, şunları kaydetti:
“Genellikle sezonun başında ve sonunda fiziken güç gerektiren taşıma, yerleştirme gibi işlerden dolayı her zaman erkek elemanları daha önce alıp, sezon bittiğinde en son gönderdik. Daha çok fiziki gücü olanları tutup fiziki olarak otele yardımcı ya da destek olmayacak insanları ekibin içinde tutamadık maalesef.”
Otelin yüzde 10’unu oluşaran kadın personellerin daha çok görünür alanlarda tercih edildiğini değinen Ayten, sektördeki ayrımcılığı şöyle örneklendirdi:
“Onlar da genellikle göz önünde bulunan restoranda karşılama yapan bir hostes, resepsiyonda belki iki ya da üç tane kadın çalışan, misafir ilişkilerinde çalışan ve temizlik görevlisi olarak çalışan gibi. Mesela mutfak departmanında çok az kadın çalışıyor. Genellikle erkek ağırlıklı bir departman.”
Kadınların genelde okul mezunuysa masa başı işlerde, değilse de temizlik işlerinde çalıştırıldığı için otelde çalışma sayısının çok az olduğunu aktaran Ayten, “Başka sektörlerde insan kaynaklarında çalışan meslektaşlarımla da tanıştığım için söylüyorum, sadece otelde değil her alanda kadın olarak çalışmak gerçekten çok zor” ifadesinde bulundu.
“HEM EVDE HEM DIŞARIDA ÇALIŞAN KADIN OLMAK GERÇEKTEN ÇOK ZOR”
Kadın personellerin erkeklerle karşılaştırıldığını belirten Ayten, cümlelerine şöyle devam etti:
“Fiziken karşılaştırılıyorsunuz. Cümlelerinizle, hayata bakış açınızla karşılaştırılıyorsunuz. Çok uzun saatler çalışılması gereken bir meslek, bizim zamanımızda öyle mesai kavramını bilmediğimiz için bize müdürümüz ne zaman çık derse o zaman çıkardık. Çok uzun saatler çalıştık.
Kadın personel sabah servise binmiş işine gelmiş çocuk evde, okulda ya da kreşte yahut hasta. Aklı zaten orada ve akşam koşa koşa eve gitmesi gerekirken ‘hayır akşam kalıp çalışman gerekiyor’ dendiğinde ya evle ya çocuğuyla sorun yaşıyor. Hem evde hem dışarıda çalışan kadın olmak gerçekten çok zor.”
Turizm sektörünün geçmişte gerçekten bir meslek olduğunun altını çizen Ayten, “Bizim 12 ay yaptığımız, paramızı buradan kazandığımız, birikimimizi buradan yaptığımız ve kendimize de çok şey kattığımız bir meslekti” şeklinde değerlendirerek şunları aktardı:
“Fakat işverenlerin turizme bakış açısı, sezonun giderek kısalmış olması nedeniyle okullu personel için turizm artık yapılmaz bir hale geldi. Biraz yeni jenerasyonun memnuniyetsizliği de çok fazla yansıdı mesleğe. Mesela biz bir an önce kendimize bir şey katalım bir an önce bir şeyler öğrenelim derdik.
Çalışırken yaptığı işin otele, öğrendiklerinin ise kendisine kaldığının altını çizen Ayten, şunları söyledi:
“Çünkü öğrendiğim her şey benimle yıllar boyu gider ama onların söylediği ilk şey mesela ‘Sekiz saat çalışıyoruz değil mi?’ Evet tabii ki sekiz saat çalışın ama dolu dolu çalışın. İşte ‘ben tek başına kalmak istiyorum’ diyenler oluyor. Biraz yurt gibi düşünürsek eğer lojmanı, normal ranza sistemi, ortak banyo. Birlikte kalıyorlar orada.”
Ayten, turizm sektöründe yeni neslin iş disiplininden uzak olduğunu ve çoğu turizm öğrencisinin bu mesleği tercih etmediğini söyledi. İşverenlerin de personeli son anda işe alıp oryantasyon süreci tanımadığını, nitelikli iş gücü yetiştirmeye yönelik bir bakış açısının bulunmadığını vurguladı.
“İŞVEREN İSTİYOR Kİ GELSİN BAŞLASIN, BENDEN DE HİÇBİR ŞEY İSTEMESİN”
Sektörde kalıcı istihdam ve eğitim anlayışının yerini, sezonluk ve geçici çözümlerin aldığını ifade eden Ayten, şunları kaydetti:
“Eskiden işveren ‘Ben istiyorum ki benimle en az 10 yıl çalış’ derdi ama şimdi öyle bir bakış açısı yok. İşveren istiyor ki gelsin başlasın, benden de hiçbir şey istemesin. Üç ay sonra çeksin gitsin. İnsan kaynaklarındaki zorluk patron, personel, ülkenin ve sektörün içinde bulunduğu taraflardan kaynaklı geliyor. O tampon bölgede olmak çok zor. Patronun istediği bütçeyi tutturamıyorsun.
Çünkü onun için eleman alman lazım. Eleman zaten içinde bulunduğu durumdan memnun değil. Eskiden en çok karşılaştığım zorluk, sezon sonunda personeli bir şekilde göndermek zorunda kalmaktı. 12 ay açıksanız tüm personeli tutamıyorsunuz. Fiyatlar düşüyor. Kış turizmi başka, yaz turizmi başka bir şey.”
Ayten, turizmde sezon sonunda çok sayıda personelin işten çıkarılmasını bildirmek zorunda kalmanın kendisini başlangıçta zorladığını, ancak zamanla duygularını törpülemek durumunda kaldığını anlattı.
AYTEN, ÇALIŞTIĞI EN ZOR DÖNEMİN PANDEMİ DÖNEMİ OLDUĞUNU VURGULADI
Pandemi döneminin ise hem sağlık hem de hijyen açısından yaşanan sıkıntılar nedeniyle meslek hayatının en zor süreci olduğunu ifade eden Ayten, şunları söyledi:
“O süreç benim için çok zordu ve hayatımda yaptığım en kısa sezondu. 90 gün boyunca çok zorlanarak yaptık ve zaten benim de kendi açımdan artık turizme veda etmenin zamanının geldiğini düşündüren bir dönemdi ama yine söylüyorum yeni jenerasyonun mesleğe bakış açısı benim kendi mesleğimi bırakmam açısından çok etkili oldu.”
Önemli olanın yapılan işin severek yapılması olduğunu vurgulayan Ayten, şöyle devam etti:
“Çünkü severek yapmadığınız hiçbir işe bir şey katamıyorsunuz ama biz çok sabrettik. Terfi verilirken hiçbir zaman biz terfi edelim demedik. Bizi hep ‘çalışmalarından dolayı teşekkür ederiz uzun yıllardır bu işi yapıyorsun artık terfi etme zamanın geldi’ diye tebrik ederlerdi.
Ondan sonra bu hem maaşımıza hem pozisyonumuza yansırdı ama şimdi bakıyorum yeni jenerasyon çok sabırsız davranıyor. Benim kendi genç meslektaşlarım da var. İstiyorlar ki bir sene eleman olarak çalışalım, bir sene şef olarak çalışalım, hemen müdür olalım. Biraz hızlı koşmak istiyorlar. O yüzden turizmi bırakma sebebim, yeni jenerasyon beni bitirdi diyebilirim biraz.”
“MESELA TURİZM SEKTÖRÜNDE SON YILLARDA ÇALIŞAN KADINLARIN ÇOĞU YALNIZDIR”
Turizm sektöründe kadın çalışan sayısının, erkek çalışan sayısına yakın olmasının henüz mümkün olmadığını belirten Ayten, nedenini ise şöyle açıkladı:
“Mümkün olmayan kısmı başaramayacaklarından değil. Mesela turizm sektöründe son yıllarda çalışan kadınların çoğu yalnızdır. Çoğu aile kuramamış, evlenmemiş. Evlense bile evliliğini sürdürememiş.
Yahut çocuğa bakmakta çok zorlanmıştır. Yani bir kadın aynı zamanda hem anne hem bir eş hem bir çalışan hem bir yönetici maalesef aynı anda olmuyor. Sadece yönetici değil alt kadrodaki kadın olmak da zor.”
Ayten, turizm sektöründe kadınların aşçıbaşı, yiyecek-içecek müdürü ya da yönetici pozisyonlarında neredeyse hiç yer almadığını, kadınların genellikle temizlik ya da mutfakta sınırlı görevlerde çalıştırıldığını söyledi. Kendi başarısında aile kurmamış olmasının etkili olduğunu çünkü kadınların hem işte hem evde yük taşımak zorunda bırakıldığını vurguladı.
Yıllar içinde birçok insan kaynakları uzmanı yetiştirdiğini ancak son 10 yılda yeni jenerasyonun sorumluluk almak istememesi nedeniyle eleman yetiştirmenin zorlaştığını belirtti.
“BİRBİRİMİZİN ARKASINI KOLLAMAK ZORUNDAYIZ”
Gençlerin çoğunun temel görevleri küçümsediğini, hemen yönetici pozisyonuna gelmek istediklerini ifade eden Ayten, son olarak şunları aktardı:
“Ben bu meslekte gerçekten başarılı olmak istedim. Bu meslek bana bir hayat kursun istedim. Bir kadın olarak bu ülkede güçlü olmak zorundayız. Birbirimize destek olmak, birbirimizin arkasını kollamak zorundayız çünkü hayat zaten erkeklerin arasında çok zor.
En üzüldüğüm şey, son 10 yılda bir kişiyi bu mesleğe katamamış olmak. Üzgünüm ama onun dışında bu mesleği hep çok severek yaptım. Otelde çalışmayı, personelle çalışmayı her zaman çok sevdim. Herkes umarım mesleğini çok severek yapıyordur.”
